ویژگی عمومی رفتارهای درمانی در طب اسلامی
در اندیشه اسلام، انسان اسوه خلقت و عصاره جهان و به تعبیری کاملتر انسان خود جهان است و بر اساس این تعریف انسان محور و مدار اصلی است و از مجموعه سیارات و فلکیات و خورشید و ماه و ستارگان و امواج ساطع شده از آنان تاثیر می پذیرد و از تمامی شرایط حاکم بر محیط زیست و معیشت اعم از مادی و معنوی و حیوانی و نباتی آسمانی و زمینی، ریز و درشت و خٌرد و کلان بهره می گیرد و از سوی دیگر استعداد و گنجایش و توان او به گونهای است که می تواند بر تمامی ارکان خلقت مسلط و چیزه گردد و جهان را به تسخیر مادی و معنوی خود درآورد و با این همه باید همسان و همآوا با تمامی موجودات خلقت به سوی خداوند تعظیم کند و با خضوع و خشوع به حمد و تسبیح او سبحانه و تعالی و تابع و تسلیم امر او سر به سجده عبادت بساید.
از این جهات رفتارهای درمانی مناسب انسان، اسلام، رفتاری است دارای ویژگیهای عمومی ذیل که به ضرورت تصویرپردازی و خلاصه نگاری در این مقال به ترتیب ذیل بیان می گردد:
- آمیختگی معنویت در تمامی رفتارهای درمانی مشهود و مستتر است و سرلوحه هر رفتاری رعایت آداب معنوی، نیت شفا و آغاز عمل به نام حضرت باریتعالی است بر اساس این باور که درد را او می دهد و درمان نیز هم.
- ابزار شفا و یا دوای هر درد از نظر اسلام در حلال نهفته است و خداوند درمان را در حرام خلق نکرده و روی حاکم بر رفتارهای درمانی و شالوده حاکم بر این است که شفا در حرام نیست و تحت شرایط عادی غیر اضطراری از درمان حرام استفاده نمی شود.
- عاملین اجرای رفتارهای درمانی نباید اجری را بر مریض تحمیل نمایند که خارج از طاقت و توان او باشد و اساساً ارتزاق و معیشت در حال عسرت مردم، زورگیری و حرام شمرده شده است.
- معمولاً رفتارهای درمانی اسلامی اعمالی ساده با حداقل ویژگیهای فنی، جامع، موافق با سرشت و فطرت انسان و سازگار با اقتصاد عوام و در عین حال کاربردی، عمیق و پرفایده و قابل اجراء به وسیله تمامی شرایط و بدون زیان و عوارض جانبی می باشد.
- اجرای رفتارهای درمانی اسلام ایجاد هماهنگی طبیعت جسم انسان با روح و روان وی و همچنین همسانی جسم و روان با طبیعت و محیط زندگی به تعبیر جامع و کلان آن است و هیچگاه جسم را به جنگ و مقابله با طبیعت وادار نمیکند بلکه یک نوع همسویی با طبیعت برای بهرهمندی از پرتوهای درمانی آن است. ضرورت هماهنگی رفتارها با ساعات و ایام فصول و سالهای مختلف نمونهای از این مقوله فرهنگی است.
- رفتارهای درمانی اسلامی، عام، ساده، فراگیر، ارزان و در هر حال قابل حصول است و مشمول قشر خاصی از اقشار اجتماعی نمیشود و توانایی مالی و جغرافیایی ویژهای را به انحصار نمیطلبد و در حقیقت رفتارهای درمانی اسلام جلوه عالی رحمت عام و فراگیر الهی است که مشمول خاصی و عام –شود و در صورت عمل به تساوی مومنان از آن بهره بیشتری می برند.
- از ویژگیهای برتر رفتارهای درمانی اسلام نقش پیشگیرانه آن و به تعبیر جاری نقش بهداشتی آن است و بر این اساس جامعه اسلامی تدبیر خود را به بیمار شدن خود را به بیمار نشدن معطوف کرده است نه بیمار درمان کردن ولی چنانچه کسی بیمار شد نیز راه درمانی ساده برای آن دارد.
- هیچکدام از رفتارهای درمانی اسلامی موضعی مخصوص یک نقطه بدن و مخالف نقطهای دیگر، یک بٌعدی و جزئی نگر و غیر جامع و یکسو نگرانه نیست و همه عوامل مورد نیاز بدن را مدنظر دارند و هیچگاه موجب انفکاک شرایط روحی از جسمی نمی گردند.
- عمل به رفتارهای درمانی اسلامی ورود به یک محوری است که دارای حلقه های پیوسته است و یا عمل به یک رفتار و تعطیل رفتاری دیگر نتیجه کامل حاصل نمی شود. رعایت دقیق تمامی دستورات طریق حصول سعادت و سلامت کامل است. خوردن نمک قبل و بعداز طعام، حجامت سالیانه، ضرورت وجود سرکه در کنار سفره و نوشیدن آن و حلوای پسین، سحرخیزی صبحگاهی و بهره مندی از پرتوی سپید و شفق ، خواب چاشتگاهی، روزهداری و ترک غذا در انظار خورشید و صبحانه سحرگاهی می یابد. معاشرت نیکوی در بستر، خواب شامگاهی، دفاع شجاعانه روحی و جسمی از شرف و حیثیت و ندای حماسی سر دادن و هماوایی با بانگ جرس جسورانه و غیرتمندانه، اشک خاضعانه پنهان از ریب و ریا و عبادت خالصانه به درگاه خداوند جبار و ذوالجلال می طلبد. فرزند صبور و زیبا و شجاع و سالم و عالم از خدا خواستن، لقمه حلال، نیت پاک، نگاه ناآلوده به نامحرمان و ورود به بستر با بسم الله می خواهد.
- دواء در دست طبیب و شفاء از آن خداست اما تا زمانیکه خداوند تبارک و تعالی ارائه نفرماید شفاء حاصل نمی شود و بنابراین زمانی شفاء حاصل است که دست قضای پروردگار مانع شفاء نگردد که در این صورت نیز فلسفه بیماری و درد حکمت دیگری است که به طور کلی بدین ترتیب در روایات مطرح است الف) علت ایجاد بیماری بر چند است یا عدم رعایت اصول رفتارها است که موجب پیدایی بیماری گردیده است که در این صورت بروز بیماری موجب تنبه است. ب) علت ایجاد بیماری و در ناشی از گناهی است که مرتکب گردیده است و آن موجب غفران گناهان و پاکی از بیمار از ذنوب است. ج) علت ایجاد بیماری و درد امتحان است، که خداوند دردی عطا می فرماید تا انسان را به صبر بیازماید و بر او اجری و درجه ای بیافزاید. بنابراین القای شفای الهی بر فرد بیمار زمانی مقرر نیست بلکه محدوده زمانی مقرری است که هرگاه آن زمان به پایان رسید شفا نازل می گردد و تب و درد از بیمار زایل می شود. این همه به اذن پروردگار است و آنچه می تواند تقدیر را تغییر دهد چیزی جز دعای خالصانه و درخواست از پروردگار متعال و اجابت او جل شأنه نیست. پس طبیب ضمن اینکه از قانونمندی حاکم بر جهان و طبیعت در دمان بهره می گیرد به هیچ وجه از نقش قطعی خالق یکتا در اراده به شفاء غافل نیست و پیوسته از خداوند میخواهد تا شفاء را در دوای او جاری سازد.
- رفتارهای درمانی در طب اسلامی تاثیرات کوتاه مدت و مقطعی ندارد و بٌرد تاثیر آن در برخی موارد یکسال، یا یک عمر را در برمیگیرد و در بیشتر موارد موجب تاثیر بخشی در ژن و نسل انسان می گردد و اگر چنانچه جهتگیری درمانی آن را جستجو کنیم در یک مقطع زمانی نمی توانیم تحقیق و تفحص نمائیم. لقمه ای حرام نسلی را دگرگون می سازد و دانه خرما که در معده زن باردار قرار گیرد موجب صبوری فرزند میشود و یا وجود برخی بیماریها را ناشی از رفتار ناشایست مرد در هنگام عمل زناشویی است. حجامت داروی بیماری های یکسال است، اثر سیاهدانه تا هفت سال در بدن می ماند.
